Η συζήτηση για τον λαϊκισμό έχει γενικευτεί. Και εδώ και στην Ευρώπη διεξάγεται με φορτισμένους όρους και μπόλικους αφορισμούς. Για την πιο διαδεδομένη αντίληψη λαϊκισμός είναι ό,τι ξεφεύγει από τον κανόνα, ό,τι συγκρούεται με την κυρίαρχη άποψη, ό,τι αμφισβητεί το οικονομικό μοντέλο. Στιγματίζεται ο λαϊκισμός των «από κάτω» που έχει για καθοδηγητή τη ριζοσπαστική Αριστερά.

Αυτή είναι ο μεγάλος ένοχος. Γιατί; Καλλιεργεί προσδοκίες που είναι αδύνατον να ικανοποιηθούν, προτείνει εύκολες απαντήσεις σε σύνθετα προβλήματα, πριμοδοτεί τη διαμαρτυρία, ασκεί κατεδαφιστική κριτική στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική και επαναφέρει στο προσκήνιο το κοινωνικό ζήτημα.

Δεν στιγματίζεται ποτέ όμως ο λαϊκισμός των «από πάνω», δηλαδή ο λαϊκισμός των πολιτικών και οικονομικών ελίτ (ναι, υπάρχει και τέτοιος). Για τους οργανικούς διανοούμενους του συστήματος ο λαϊκισμός είναι επίσης το νήμα που συνδέει την Ακρα Αριστερά με την Ακρα Δεξιά -ο δίδυμος κίνδυνος για τη δημοκρατία. Ωστόσο, με τις αιτίες του φαινομένου δεν ασχολούνται σοβαρά. Σκοπίμως.

Ο ιστορικός των ιδεών Πιερ Ροζανβαλόν σε συνέντευξή του στο γαλλικό περιοδικό L’Obs (αναδημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» -Ιδέες του Θανάση Γιαλκέτση 10-6-2017) αναφέρει ότι ο λαϊκισμός είναι στην ημερήσια διάταξη γιατί «η δημοκρατία δεν τηρεί τις υποσχέσεις της.

(…) Η επικαιρότητα του λαϊκισμού είναι η επικαιρότητα της κόπωσης της δημοκρατίας, είναι η μαύρη σκιά των δυσλειτουργιών της δημοκρατίας». Το σημείο-κλειδί, όπως σημειώνει ο Ροζανβαλόν, είναι «το δραματικό διαζύγιο ανάμεσα στην εκλογική στιγμή και την κυβερνητική στιγμή».

Για να το πούμε αλλιώς, πρόκειται για την απόσταση που χωρίζει τις προεκλογικές εξαγγελίες των κομμάτων ότι θα ανατρέψουν την υπάρχουσα κατάσταση, από την κυβερνητική πρακτική τους που είναι στον αντίποδα και επικαλούνται ως δικαιολογία τη δύστροπη πραγματικότητα. Αυτή η απόκλιση, λέει ο Γάλλος ιστορικός, «παράγει καταστροφικά αποτελέσματα, απαξιώνει την πολιτική και ενισχύει την αποχή».

Στην Ελλάδα, την περίοδο της μεταπολίτευσης μεγάλη απόκλιση παρατηρήθηκε σε δύο περιπτώσεις: το 1981 με το ΠΑΣΟΚ και το 2015 με τον ΣΥΡΙΖΑ. Το ΠΑΣΟΚ εξελέγη υποσχόμενο κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, αυτοδιαχείριση, εργατικό έλεγχο, έξοδο από το ΝΑΤΟ, ειδική σχέση με την ΕΟΚ και στο βάθος σοσιαλισμό.

Ο ΣΥΡΙΖΑ νίκησε στις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015 λέγοντας ότι θα σκίσει τα μνημόνια, θα καταργήσει τη λιτότητα, θα αποκαταστήσει την εθνική κυριαρχία και θα ανατρέψει τις ισορροπίες στην Ευρώπη.

Και το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχαν. Το ΠΑΣΟΚ δεν το πλήρωσε γιατί μπούκωσε τον κόσμο με παροχές. Ο ΣΥΡΙΖΑ απέφυγε την καταστροφή γιατί έκανε ξανά εκλογές (Σεπτέμβριο του 2015) -ίσως η ευφυέστερη κίνηση του Τσίπρα- ζητώντας από τους ψηφοφόρους να εγκρίνουν την αναδίπλωσή του και κυρίως γιατί οι αντίπαλοί του ήταν πολλαπλώς εκτεθειμένοι.

Το ερώτημα ουσίας που προκύπτει είναι το εξής: Κορόιδευαν συνειδητά την κοινωνία ή πίστευαν αυτά που έλεγαν; Είναι η διαφορά ανάμεσα στην οργανωμένη απάτη των επαγγελματιών οπορτουνιστών και στις αυταπάτες ενός αφελούς βολονταρισμού.

Ανάγωγα

Πανηγυρίζει η Δημοκρατική Συμπαράταξη για την καλή εκλογική επίδοση των Εργατικών στη Βρετανία. Πανηγυρίζει και ο Αλ. Τσίπρας για την επιτυχία του φίλου του, Τζέρεμι. Οταν δύο θεωρούν φίλο τους έναν τρίτο δεν μπορούν να είναι και μεταξύ τους φίλοι;

Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ