Γράφει ο Χρήστος Χαλίτσιος *

Τα τελευταία χρόνια η ραγδαία εξέλιξη των μέσων ευρείας επικοινωνίας και του διαδικτύου λειτούργησε καταλυτικά στην μετάδοση και την διασπορά της επιστημονικής γνώσης. Η τάση της εποχής μας για σωστό τρόπο ζωής και για ισορροπημένη διατροφή εισήγαγε στην καθημερινότητά μας έννοιες οι οποίες μέχρι πρότινος περιοριζόταν στο λεξιλόγιο της επιστημονικής κοινότητας.

Μια απο αυτές είναι τα αντιοξειδωτικά που στις ημέρες μας είναι η λέξη, η οποία έχει κατακλύσει την τηλεόραση, τα περιοδικά, το διαδίκτυο τις συζητήσεις και χρησιμοποιείται όλο και απο περισσότερο κόσμο.

Ελεύθερες ρίζες και οξειδωτικό στρες

Οι ελεύθερες ρίζες είναι προιόντα του φυσιολογικού κυτταρικού μεταβολισμού οι οποίες αγωνίζονται να αποσπάσουν ηλεκτρόνια απο οποιαδήποτε άλλη χημική ουσία. Και  έχουν διττό ρόλο, άλλοτε είναι ευεργετικές για τα κύτταρα και τους οργανισμούς και  άλλοτε βλαπτικές.

Οι βιολογικές τους δράσεις εξαρτώνται απο την συγκέντρωση τους και οι θετικές τους ενέργειες περιλαμβάνουν την κυτταρική απόκριση στο στρές, την μεταγωγή σήματος, την κυτταρική διαφοροποίηση, την μεταγγραφή γονιδίων, στον κυτταρικό πολλαπλασιασμό,την φλεγμονή κ.α.

Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις έχουν βλαπιτκές δράσεις οι οποίες ασκούνται στα βιομόρια δηλαδή στις πρωτείνες, στα λιπίδια των μεμβράνων, στα νουκλεικά οξέα με αποτέλεσμα να προκαλείται βλάβη.

Οι βλαπτικές αυτές ενέργειες των ελευθέρων ριζών αντιμετωπίζονται απο ειδικά συστήματα μορίων που ονομάζονται αντιοξειδωτικά.

Τα αντιοξειδωτικά παράγονται απο τον οργανισμό παρέχονται από την διατροφή. Ως οξειδωτικό στρές ορίζεται η διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ προοξειδωτικών και αντιξειδωτικών ουσιών του κυττάρου και οφείλεται είτε σε αυξημένη παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου είτε σε ανεπάρκεια των κυτταρικών αντιοξειδωτικών μηχανισμών.

Αντίθετα όταν υπερισχύουν οι αντιοξειδωτικές ουσίες έναντι των οξειδωτικών δημιουργείται μια κατάσταση που ονομάζεται «αναγωγικό στρές», η οποία είναι εξ ίσου επιβλαβής κατάσταση.

Έτσι λοιπόν η κατάσταση υγείας είναι όταν υπάρχει οξειδοαναγωγική ισορροπία (cellular redox regulation) όπου διατηρείται η ομοιόσταση. Η περίσσεια των ελευθέρων  ριζών η οποία προκαλεί ζημιές παράγεται:

• Από την εισπνοή ρύπων
• Από τα φάρμακα
• Από τα τοξικά μέταλλα
• Από το τσιγάρο
• Από την υπεριώδη ακτινοβολία
• Από έντονη σωματική άσκηση
• Από ασθένειες
• Από το άγχος και το στρες
• Από κακή διατροφή

Ο ρόλος του οξειδωτικού στρες στις διάφορες παθολογίες όπως τις στεφανιαίας νόσου της καρδιακής ανεπάρκειας, του σακχαρώδη διαβήτη τηςαρτηριακής υπέρτασης, της νόσου του Αλτσχάιμερ του Πάρκινσον της ρευματοειδούςαρθρίτιδας κ.α. είναι επιστημονικάτεκμηριωμένος.

Οι καρδιοαγγειακοί  παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα, η υπερχοληστερολαιμια και η υπεργλυκαιμία  σχετίζονται με το οξειδωτικό στρες.

Η  φλεγμονή, ορισμένες μορφές νεοπλασίας και η διαδικασία της γήρανσης εχουν αποδοθεί εν μέρει στην παραγωγή ελευθέρων ριζών.

Η συσχέτιση μιας νοσολογικής  οντότητας με το οξειδωτικό στρες προέρχεται απο την παρατήρηση της   ύπαρξης αυξημένης ποσότητας προιόντων αντίδρασης ελευθέρων ριζών στα βιολογικά  υγρά.

Αντιοξειδωτικά

Αντιοξειδωτικά είναι οποιαδήποτε ουσία η οποία παρέχει ένα ηλεκτρόνιο στην ελεύθερη ρίζα με αποτέλεσμα να την απενεργοποιεί να διακόπτει την βλαπτική της δράση και να την μετατρέπει σε σταθερή μορφή.

Ο φυσιολογικός ρόλος των αντιοξειδωτικών  είναι η αποφυγή βλάβης των κυτταρικών δομικών συστατικών, ως συνέπεια των χημικών αντιδράσεων απο τις οποίες  προκύπτουν ελεύθερες ρίζες και η διατήρηση της οξειδοαναγωγικής  ομοιόστασης.

Τα αντιοξειδωτικά διακρίνονται σε ενζυμικά και μη ενζυμικά.

Τα ενζυμικά αντιοξειδωτικά (antiox) συστήματα καταλύουν την διάσπαση των ελευθέρων ριζών στο ενδοκυτάριο περιβάλλον. Μερικά  από αυτά είναι η δυσμουτάση τουυπεροξειδίου (S0D), η καταλάση, η υπεροξειδάση της γλουταθειόνης κ.α. Όταν μια ελεύθερη ρίζα αντιδρά με ένα μόριο παράγονται δευτερογενείς ρίζες, οι οποίες μπορούν στη συνέχεια να αντιδράσουν με άλλους στόχους προς παραγωγή ακόμα περισσότερων ριζών.

Τα λιποδιαλυτά και τα υδατοδιαλυτά μη ενζυμικά αντιοξειδωτικά που διακόπτουν την αλυσιδωτή αντίδραση είναι μικρά μόρια που μπορούν να λάβουν ηλεκτρόνιο απο μια ρίζα ή να δώσουν ηλεκτρόνιο προς σχηματισμό σταθερών παραπροιόντων. Η αντίδραση αυτή ονομάζεται οξείδωση του αντιοξειδωτικού το οποίο πρέπει να αναγεννηθεί ή να αντικατασταθεί.

Τα κυριότερα αντιοξειδωτικά είναι:

- Γλουτοθειόνη: είναι τριπεπτίδιο με αναγωγικές ιδιότητες και αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή της ενδοκυττάριας οξειδοαναγωγικής ομοιόστασης. Υπάρχει σε αναχθείσα και σε οξειδωμένη μορφή.

Η γλουταθειόνη έχει πολλές προστατευτικές δράσεις στο οξειδωτικό στρες όπως το ό,τι δρα ως συνένζυμο, συμμετέχει στην μεταφορά αμινοξέων δια τους μεμβράνων, δεσμεύει άμεσα τις ελεύθερες ρίζες και τέλος έχει την ικανότητα να επαναφέρει στην ενεργό μορφή τις σημαντικές αντιοξειδωτικές ουσίες βιταμίνη C και E.

- Βιταμίνη C: είναι υδατοδιαλυτή και ο κύριος ρόλος της είναι η συμμετοχή στην σύνθεση του κολλαγόνου, συμβάλλει στην λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Αποτελεί μια απο τις πιο ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες.

- Βιταμίνη E: είναι λιποδιαλυτή και αντιοξειδωτική ουσία.Μαζί με την βιταμίνη C είναι συμπληρωματικές στην δράση τους.

- Άλλες ουσίες: Α-λιποικοοξύ, συνένζυμο Q10 κ.α.

- Μέταλλα όπως το σελήνιο,ο χαλκός, ο ψευδάργυρος.

- Μεταλλοθειονίνες: Είναι μια ομάδα μικρών πρωτεινών οι οποίες έχουν την δυνατότητα να συνδέουν διαφορετικά ιόντα μετάλλων.

- Φυτοχημικά αντιοξειδωτικά: Φυσικά αντιοξειδωτικά όπως φλαβονοειδή και καροτενοειδή.

Φυσικά αντιοξειδωτικά μέσα

Πέρα απο τα βασικά αντιοξειδωτικά συστήματα ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δωθεί στις φυτοχημικές ουσίες που απαντώνται στα φρούτα και τα λαχανικά.

Οι κύριες κατηγορίες των φυτοχημικών αντιοξειδωτικών είναι:

- Φλαβονοειδή (flavonoids): είναι πολυφαινόλες και πολύ ισχυρά αντιοξειδωτικά. Εμποδίζουν την οξείδωση της κακής χοληστερίνης και αποτρέπουν την συγκόλληση των αιμοπεταλίων και την δημιουργία αθηρωματικής πλάκας για αυτό είναι πολύ ευεργετικά στις καρδιαγγειακές παθήσεις. Το κόκκινο κρασί είναι πλούσιο σε φλαβονοειδή.

Έχουν επίσης αντιφλεγμονώδεις και αντιίκες ιδιότητες και μελέτες έδειξαν ότι εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων.

Οι κυριότερες πηγές φλαβονοειδών είναι τα φρούτα και τα λαχανικά όπως τα ρόδια, τα εσπεριδοειδή,τα μήλα, τα κρεμμύδια, τα κόκκινα σταφύλια, τα μούρα, οι κόκκινες πιπεριές, το πράσινο τσάι, το μέλι κ.α.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή υπάρχει στα κουκούτσια των σταφυλιών. Τέλος το κακάο επομένως και η σοκολάτα υγείας περιέχουν φλαβονοειδή.

- Καροτενοειδή (carotenes): είναι φυσικές χημικές ουσίες με έντονα χρώματα με μεγάλη αντιοξειδωτική δράση.Τα κυριότερα είναι το α- και β-καροτένιοτο λυκοπενιο η λουτείνη και η ζεαξανθίνη. Περιέχονται στα φρούτα και λαχανικά.

Το μείγμα διαφόρων καροτενοειδών έχει τα καλύτερα αντιοξειδωτικά αποτελέσματα.Για αυτό οι σαλάτες που καταναλώνουμε θα πρέπει να είναι «εμπριμέ» με λαχανικά διαφόρων χρωμάτων και με ελαιόλαδο.

Η λουτείνη και η ασταξανθίνη είναιαντιοξειδωτικά που εξουδετερώνουνπερίσσεια των ελευθέρων ριζών η οποία δημιουργείται απο την υπεριώδη ακτινοβολία. Έτσι η κατανάλωση τους βοηθεί στην αποφυγή της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας του ματιού.

Τα αντιοξειδωτικά είναι ουσίες που εξουδετερώνουν τις βλαπτικές ελεύθερες ρίζες. Αυτές παράγονται είτε απο τον οργανισμό μας είτε προέρχονται απο την διατροφή μας. Το οξειδωτικόστρες που αποτρέπουν είναι μέρος της φυσιοπαθολογίας πολλών νοσημάτων καθώςκαι των διαδικασιών της βιολογικής εκφύλισης όπως η γήρανση.

Οι καλύτερες πηγές αντιοξειδωτικών είναι τα φρούτα και τα λαχανικά καθώς και τα συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν σε μεγάλη συγκέντρωση αντιοξειδωτικά υψηλής βιολογικής αξίας.

* Φαρμακοποιός

Tweet